Nota: Sinalaranse como (d.1;p.1) as referencias ao documento (e páxina) que están adxuntos na sección de Materalia. Na maioría dos casos, as verbas en cursiva non son citacións literais, senón composicións sintetizadas, e traducidas ao galego, do dito nestes documentos.

Pode considerarse como primeiro antecedente da fundación destas salinas o sinalamento do lugar do Ulló, feito a finais do século XVI por peritos portugueses *1. No ano 1633, nun momento de carestía do sal (especialmente grave no caso de Galicia) *2, o nobre Antonio Mosquera Villar obtivo da Coroa licenza para labrar o sal no reino de Galicia. Nos anos 1634-35, como Administrador Xeral da fábrica de salinas de Galicia e Asturias, Antonio Mosquera xa estaba tomando postos e fabricando salinas, sen ter que pagar pola terra, xa que as facía na beiramar, areais e xunqueiras que son de regalía (d.3,p.268). Nesta documentación non queda claro se a do Ulló foi unha das salinas fabricadas nese momento, punto que parece máis seguro que acontecera a partir de 1679, data na que o seu fillo (e herdeiro no cargo de Administrador Xeral de Salinas), Melchor Mosquera de Soutomaior, obtivo unha nova licenza, aparentemente específica para Vilaboa (d.1,p.39).

A toma de posesión das salinas por parte dos Xesuítas foi gradual, e tivo, cando menos, dúas ou tres fases. No ano 1655, Antonio Mosquera, e súa esposa, Antonia Pimentel de Soutomaior, apoiaron a fundación do Colexio dos Xesuítas de Pontevedra cunha renda de 1.000 ducados ao ano *3. Esta renda foi asegurada con varios bens raíces e, chegado un momento de impago, os Xesuítas tentan executar a hipoteca sobre os herdeiros, que litigan, e só tardiamente, os Xesuítas acaban ficando coas dúas escrituras, unha de 1637 e a outra de 1700, que lle fan posuidores de dous sitios do Ulló destinados para fábrica salinas (d.6,p.45). Pero daquela os Xesuítas xa tiñan algún dereito e estaban instalado no Ulló. Así, na Concordia e Toma de posesión de 1694, na que Melchor Mosquera traspasa o seu dereito para que, nos dous sitios que tiña para si sinalados nos ullós, fabrique este Colexio a súa costa salinas; tamén dise aquí que daquela, o Colexio xa tiña fabricado casa principal para o seu administrador, coas súas cortes, currais e habitación, viñas e froiteiras; e outra casa máis pequena na que ten este Colexio posto outro caseiro; e os dous serven para administrar e labrar monte e terras; e outra casa que se chama Alfolí, na que se mete o sal que se vai facendo nas Salinas deste Colexio (d.1,p.34). 
Igualmente, a edificación das salinas foi gradual, e tivo dúas fases cando menos. Habería inicialmente unha única salina no Ulló (probablemente a que é denominada repetidas veces como Salina Vella, e que hoxe é chamada Lagoa do Ulló), sendo quizais construída polos Mosquera-Pimentel (entre 1636 e 1694; aínda que non coñecemos datos ningúns de explotación directa). A segunda fase sería un ambicioso proxecto dos Xesuítas, que se desenvolvería entre os anos 1694 e o 1709. En 1698 o programa era descrito así: xa se comezou a fabricar unha salina na freguesía de Sta. Cristina dos Cobres na ría do Ulló, a onde chaman Larache; e poderán facelas tamén na freguesía de Vilaboa nos sitios das marismas do Ulló, de Porto a Muíños e na de Porto Agueros, segundo van ao redor da Aldea de Paredes, e o mesmo na baixada de Cacheiro, e máis que chegan ata Pontesampaio (d.1,p.35). Nunca máis volve haber noticia das salinas nos sitios de Paredes, Cacheiro e Ponte Sampaio; unicamente fíxose a de Larache (entre 1694 e 1700); e poucos anos despois, dúas novas no Ulló: unha dobre en Portamuíños (La Cruz e San Ignacio, chamábanlle os Xesuítas), mentres que a de Porto Agueros debe corresponderse coa de San José (hoxe Xunqueira do Ulló).

Non obstante, este plan de ampliación experimentou un fracaso rápido e case absoluto. No 1726 xa só funcionaba un pequeno sector da salina San José, mentres que as de Larache e Portamuíños arrasáronse, e estercáronse por estériles, pasando o Colexio a utilizar os materiais e arrendar o xunco, toxo e herba (d.2,p.9) .O resultado foi que en 1727 as salinas dos Xesuítas apenas deron 200 fanegas de sal cando outras veces daban de 6.000 a 8.000 fanegas (d.1,p.41).

Tense sinalado o factor climatolóxico (a Pequena Idade de Xeo) como determinante no ocaso das salinas do Ulló *4, pero á luz da documentación faise evidente que o fin da produción salineira de Vilaboa debeuse principalmente a que os Xesuítas axiña descoidaron (e incluso desmantelaron) a infraestrutura salineira, dedicando en troques os seus recursos a potenciar a explotación agrícola na Granxa do Ulló, atopando nesta empresa a feroz oposición do pobo de Vilaboa, así:

- En 1709, algúns veciños de Vilaboa piden unha inspección porque o Colexio excedeu os límites coa nova fábrica do Ulló; eximindo o xuíz de culpa aos Xesuítas (d.1, p.36).

- Entre 1710 e 1712, os Xesuítas adquiren sistematicamente ata 67 parcelas nas inmediacións do Ulló; nomeadamente no Freixeiro, Gordenlle, a Barcia-Garceira, e A Insua (d.1,p.42).

- No ano 1726, o Colexio denuncia aos veciños de Vilaboa, para que puxesen as gabias abertas e capaces, para que as augas teñan o seu curso corrente, de forma que as salinas e camiño real non recibisen agravio. Os veciños alegaron que a culpa era dos Xesuítas, que tiñan que dar corrente as augas e limpar o seus terreos de xunco e toxo. A sentenza obrigaba a limpar o camiño e regos aos veciños, mentres os Xesuítas terían que limpar as canles da xunqueira e salinas. Pero a maior parte da xente de Vilaboa non acatou, e cando un grupo deles foron compelidos a facelo, resistíronse, de tal xeito que algúns deles acabaron detidos no cárcere de Pontevedra, ata que cumpriron e pagaron a sentenza (d.2).

- Seguidamente, en 1727, son os máis dos veciños de Vilaboa os que denuncian a apropiación por parte dos Xesuítas (e de tres veciños aliados deles) dos pastos e abrevadeiros comúns de Freixeiro, Gordenlle, Barcia, Portamuíños e Larache e o monte común do Meixoeiro. Aínda que os Xesuítas intentaron impugnalo proceso por moitas vías (chegando incluso a denunciar ante o xuíz o odio, e inimiga mala vontade dos veciños de Vilaboa; que de feito, a noite pasada executaron cinco buracos nas Salinas), o fallo do xuíz de Pontevedra foi totalmente favorable aos veciños: condenando aos Xesuítas a demoler todo o que teñan construído, deixando eses terreos comúns, libres e abertos. Desta volta son os Xesuítas os que non acatan, e apelan a Real Audiencia de Galicia e ao Real Consello de Facenda (d.3 e 4). A Coroa é xuíz e parte nas salinas, e o rei Felipe V anula a sentenza e as demolicións *5.

Así pois, os Xesuítas mantiveron o seu programa agrícola e desindustrializador durante as seguintes décadas. Nun informe da Granxa do Ulló feito arredor de 1737, valórase a produción de millo, centeo, trigo, viño, carballos e toxo (en orde de importancia); sen facer referencia algunha ao sal (d.1, p.54). No 1752, no Catastro de Ensenada, dise que só fica unha salina na que traballan marlotos e carreteiros, e que as outras están arruinadas dende trinta anos atrás, pola forza do mar e mala situación.

Pouco despois, no 1767, a Carlos III expulsa dos seus reinos á Compañía de Xesús, pasando todos os seus bens a Real Facenda *6. No ano 1783 iníciase un proceso de liquidación mediante poxa pública do bens remanentes do Colexio de Pontevedra (d.6 e 7); pero o maior lote, a Granxa e Salinas do Ulló, non se da adxudicado nas repetidas poxas públicas, unha veces por estar sobretaxado, outras por se suspender a poxa a última hora por estar as salinas pretendidas polos veciños de Vilaboa como comúns seus. Entre tanto, continuou a explotación agrícola mediante o arrendamento da Granxa (casas e terras) tal e como a tiñan os Xesuítas. En decembro de 1786 un temporal destruíu a Banca Oeste por varios puntos, de tal xeito que o mar volveu inundar a Salina de San José, estragando o gran terreo de pastos en que fora convertido moitos anos atrás (d.9). Nos anos 1792 e 1793 a Coroa volve tentar repetidas poxas públicas da Granxa, que quedan desertas. O abandono obriga a retaxar dúas veces á baixa o lote do Ulló. Finalmente, no ano 1793, é o Xuíz de Pontevedra, Bernardo José de Mier, é o que fai a única postura na poxa, na que, habilmente, introducira unha cláusula pola cal debían volver incluírse no lote os dereitos dos tres terreos que foron salinas e hoxe están inútiles (d.11, p. 123).

A partir de entón a Granxa e Salinas do Ulló van cambiando de mans. En 1814 forman parte do testamento do importante clérigo Pedro de Acuña y Malvar, tendo como mandato que se volver os Xesuítas (a España), se lles restitúa toda a posesión (d.12). Efectivamente os Xesuitas puideron regresar a España en 1815, pero no Trienio Liberal (1820-23) volveron ser expulsados (sen nós saber se retomaron entón a posesión da Granxa do Ulló). Entre os anos 1843 e o 1847 Manuela Fernández Molina, adquire unha xunqueira, un pedazo de lagoa e un pedazo de terreo da Granxa do Ulló das mans de Ramón Buch, que pouco antes os adquirira do Estado (d.13).

No 1868 (nunha querela cos veciños polo aceso as algas da beiramar), xa atopamos ao terratenente de orixe vasco, Juan José de Arana, como dono da práctica totalidade da Granxa e Salinas do Ulló; excepto a Xunqueira de Portamuíños, que segue en mans de Manuela Fdez. Molina, e a Salina Vella, que é praia de dominio público (d.15). En 1870, será o primeiro fillo da súa segunda esposa (Josefa Leonor de Ageo), José Nazario, quen ficará coa herdanza da Granxa do Ulló (d.16). Axiña, J. Nazario (dirixindo dende Madrid e Zaragoza, a un apoderado de Pontevedra e uns caseiros de Vilaboa) comezou un programa de fortes investimentos, para convertela Granxa do Ulló nunha explotación agropecuaria moderna e rendible, e lugar para a súa residencia familiar, onde xa está instalado en 1875 (d.23). En 1880 completa a posesión coa adquisición da xunqueira de Portamuíños (d.21). 

Trala morte sen descendencia de José Nazario (no 1887), os seus bens pasarán a súa esposa e sobriños (d.23); a partir de aí descoñecemos como foi a transmisión dos bens, pero a mediados do século XX a inmensa finca e construción acabaron partillados entre varias familias de Vilaboa, que habitaron a Granxa ata a década de 1960.