As orixes da pesca industrial de langosta en Baiona.

Dende finais do século XIX, a captura e comercialización de langostas e lumbrigantes converteuse nunha das máis puxantes e lucrativas actividades pesqueiras de Europa e Norte América. Se ben, xa de sempre, estes grandes crustáceos (ao igual ca ostra), eran prezado "prato de bispo"; o crecemento económico e os avances no transporte da revolución industrial, ampliaron o espectro social e número de fogares e restaurantes (incluso a moitos quilómetros no interior) que podían dispoñer de "langosta viva".

Semella que os primeiros en practicala pesca industrial da langosta en Galicia foron os franceses. Que tras esquilmar os fondos rochosos das augas internacionais do Golfo de Biscaia e Mar Cantábrico, na década de 1880 chegan as costas atlánticas galegas. Así o conta o Petit Journal de París no 1886: "A langosta diminuíu en Fisterra e o Norte de España,... Este ano, unha verdadeira frota de pescadores franceses e españois dirixíronse cara a baía de Vigo...É tal a súa abundancia alí, que se colleron en menos de catro meses, soamente para os portos de desembarco e para os mercados franceses, máis de 34.000 langostas. Crese, segundo datos oficiais, que a cifra ascenderá a 100.000 ao fin da tempada (...) A pesca fíxose dende Corcubión ata a fronteira de Portugal; pero o centro máis importante de operacións é Baiona".

Quizais a razón pola cal Baiona converteuse no centro de operacións da pesca da langosta galega sexa a súa situación estratéxica, preto dos caladoiros, así como da infraestrutura portuaria e nodo de transporte terrestre da cidade de Vigo que permitía a súa pronta e doada exportación. Tampouco debe desconsiderarse a importancia do consumo local; en Baiona, Nigrán e Gondomar abundaban os pazos e nesto tempo estaban a aparecer novos tipos de residencias vacacionais e negocios de hostelería para as elites galegas e doutras partes de España.

Sexa como for, nestas datas en Baiona comezan a especializarse tratantes de langosta *2, multiplícanse as descargas destes crustáceos e documentamos a fundación dos primeiro viveiros ou cetarias; algunhas veces un tanto improvisadas, como a "balsa da compañía explotadora dos tesouros de Rande" que se converteu en viveiro flotante en 1886. Tamén eran "viveiros flotantes" os tres que en 1889 obteñen licenza do Concello de Baiona. A máis antiga cetaria de terra do Concello de Baiona semella que é a "cetaria vella", que obtivo licenza en 1911 a nome do veciño de Vigo, Enrique Pascual y del Río.

Enrique Pascual del Río, e o probable período fundacional da "cetarea vella" do Monte Real.

Enrique Pascual del Río (casado con Concepción Souto Cuero, en 1897, en Baiona), foi un avogado e político conservador que tivo un importantísimo papel no desenvolvemento dalgunhas das máis importantes empresas viguesas de comezos do século XX. Tamén tivo certa importacia na política local; chegou a ser concelleiro de Vigo, comisario de obras e "festexos e cultos", e vocal municipal na Caixa de Aforros. No eido empresarial, foi membro  fundador do Consello de Administración Banco de Vigo; banco do cal foi por un tempo presidente (en 1903, primeiro da man de Emilio Montenegro e José Curbera, e despois en solitario), e despois vicepresidente (en 1905). Dende esta posición tamén ocupou postos de responsabilidade nas fundacións empresariais do banco vigués, como a xerencia da "S.A. para o Abastecemento de Aguas a Vigo" (no 1905), e a presidencia da compañía viguesa de seguros "La Alborada". *3

Resulta difícil saber por que, e como, chegou Enrique Pascual a introducirse no negocio da langosta. O caso é que  en novembro do 1911 solicita na Comandancia de Mariña de Vigo que "se lle conceda unha porción de costa consistente nun rectángulo de 30 metros de longo por 10 de ancho na praia de Monte Real y parte Este, no distrito de Baiona, co fin de construír unha cetaria". Non temos noticia de que Enrique Pascual tivese algunha outra empresa ou relación estreita co mundo do mar e a pesca, Se acaso, cabe pensar que Enrique Pascual, (un home cunha intensísima vida social, obras de caridade, teatro, deportes,... e sobre todo, vodas), se introducise no negocio da langosta en base a súa experiencia organizando e participando en veladas e banquetes da alta sociedade viguesa (nomeadamente, os que se celebraban no seu domicilio, as "Torres de Penedo"; actual colexio Labor, na rúa Camelias), e que quizais decidise poder ofrecer aos seus socios, clientes, compañeiros de partido e amigos, langostas e lumbrigantes da súa propia "colleita".

Sexa como for, si que semella que esta cetaria foi unha actividade secundaría para el, xa que a pesar de que debía contar con grandes influencias, capacidade organizativa e recursos financeiros, a construción da cetaria de Monte Real demorouse cando menos catro anos, xa que en maio do 1915 a Administración ten que concederlle "un novo prazo improrrogable de cinco meses, para a terminación dos traballos de dita cetaria".

Descoñecemos que aconteceu despois de 1915. No sabemos se efectivamente a cetaria rematouse e chegou a funcionar; e en caso de que así fora, se foi Enrique Pascual o que iniciou a explotación, cal foi a evolución empresarial, e canto durou a súa actividade nese primer momento.

Pola súa banda, semella que a fortuna de Enrique Pascual correu paralela ao do Banco de Vigo, que quebrou en 1925.  En 1933 Enrique Pascual perde o seu preito contra a Comisión Xestora do Banco de Vigo pola liquidación do mesmo; e en setembro dese mesmo ano, o xulgado de Vigo executa o embargo da casa e finca das "Torres de Penedo" a favor da Caixa de Aforros de Vigo, por causa de un empréstito hipotecario de 350.000 ptas. concedido en 1930.

A familia Puerta-Romalde e a segunda época da cetaria vella.

Segundo a memoria de Mª Teresa Puerta Romalde (filla de Serapio Puerta) *1, a súa familia obtivo a concesión desta cetaria (que eles chamaron "a de madeira", polo material da cuberta) arredor do ano 1954, entre tanto non remataban as obras e posta en funcionamento da nova que estaban a construír na Punta do Boi (para eles "a de pedra", coñecida comunmente como "a de Serapio"). Lembra tamén que nesas datas a "cetaria vella" levaba longo tempo abandonada, e que incluso cre que é posible que aquela estrutura tivera en orixe unha función distinta á de cetaria. En calquera caso, para eles foi preciso unha reconstrución fonda e dotala dunha cuberta de madeira para poder conservala mercancía correctamente. 

A familia Puerta-Romalde mantivo a explotación da "cetaria vella" ata os primeiros anos da década 1960, momento en que deciden prescindir dela xa que as repetidas destrucións da cuberta de madeira pola accións dos temporais fixo preferible concentrala explotación na nova, "a de pedra", e ademais coincidiu cunha etapa complicada para a familia pola enfermidade de Parkinson que comezou a padecer o pai, Serapio.

Dende entón a "cetaria vella" permaneceu en inactividade, ata que a comezos do ano 2013, o Concello de Baiona, inicia o proxecto "Poseidón" para converter, mediante unha fonda intervención arquitectónica, a antiga cetaria nun "talaso-spa". Nunha primeira fase, no ano 2014 a antiga cetaria é inaugurada cos usos de solarium e piscina de baño *4. Nunha segunda fase, acometida entre 2016-18, fanse algunhas remodelacións para completar o uso balneario con equipamento de chorros de auga e introducións dos tratamentos de pel con algas *5.

Nota: a outra "cetaria vella" do Monte Real.

Como dixemos, Mª Teresa Romalde dubida que antes da reconstrución feita pola súa familia cara 1954 esta estrutura fose unha cetaria de langosta. Para máis desconcerto sobre a orixe remota desta "cetaria vella", a 30 metros cara o noroeste atópanse os restos doutra estrutura semellante. Actualmente conservase un muro duns 15 metros de longo , pero tanto na foto do "voo americano de 1956" como na de 1970 de Fotografía Aérea y Terrestre S.L., apréciase neste lugar unha estutura completa de cetaria rectanguloide, moi semellante a empregada pola familia Puerta-Romalde, pero de menores dimensións.

En ningún dos casos, a lonxitude máxima das estruturas conservadas correspóndese coa proxectada en 1911 pola iniciativa de Enrique Pascual del Río (proxetáronse 30 m de longo, fronte aos 39 que ten a "cetaria vella" da familia Puerta-Romalde , e os arredor de 15 dos restos desta outra ao NO). Non obstante, sumando indicios, o máis probable é que a cetaria hoxe reconvertida en "talaso-spa" fose contruída cara 1911, e ampliada e reconstruída en 1954.